Dữ liệu không thay bạn quyết định – nhưng giúp bạn tự tin hơn với lựa chọn của chính mình

Bạn đã bao giờ đứng trước một ngã rẽ lớn trong sự nghiệp hay cuộc sống và sau đó tự hỏi: “Giá như mình có thể nhìn xa hơn trước khi quyết định…”?

Dữ liệu (data) không thể chọn thay bạn. Nhưng nó giúp bạn nhìn rõ hơn về bản thân, hoàn cảnh, và chi phí cơ hội của từng lựa chọn. Nhờ đó, bạn sẽ ra quyết định tốt hơn, phù hợp hơn với chính mình – và ít phải hối tiếc hơn.

Đó là suy nghĩ đọng lại trong mình mãi từ lần đầu xem Money Ball vào năm 2020, khi mình vừa khai mở niềm yêu thích với data cho đến tận ngày hôm nay.

Khi dữ liệu thay đổi cả một cuộc chơi

Moneyball là phim dựa trên câu chuyện có thật của Billy Beane (do Brad Pitt thủ vai) – giám đốc điều hành của đội bóng chày Oakland A’s.

Sau thất bại ở mùa giải 2001, đội bóng của Billy rơi vào khủng hoảng: cầu thủ ngôi sao lần lượt ra đi, nhà tài trợ cũng quay lưng, ngân sách eo hẹp, nhà đầu tư từ chối rót thêm tiền. Nhìn vào thực tế các đội bóng nhà giàu với ngân sách lương cho cầu thủ gấp ba lần Oakland A’s, Billy biết rằng nếu cứ dùng cách cũ để cạnh tranh, ông và đội mình sẽ luôn thua. Billy buộc phải nghĩ khác, làm khác.

Cơ hội đến khi ông gặp Peter Brand (Jonah Hill) – gặp Peter Brand – một chuyên gia phân tích dữ liệu tốt nghiệp Yale. Họ cùng ứng dụng phân tích dữ liệu thể thao (sabermetrics) để tuyển cầu thủ theo một góc nhìn khác: tìm những người có giá trị tiềm năng cao nhưng bị thị trường đánh giá thấp (undervalued).

Không còn dựa vào “bản năng nhà nghề”. Không mua những ngôi sao. Họ mua sự hiệu quả. Mua niềm tin vào những con số.

Và kết quả? Họ tạo nên kỳ tích – chuỗi 20 trận thắng liên tiếp, phá kỷ lục MLB.

Khi dữ liệu giúp bạn ưu tiên điều thực sự quan trọng

Nhưng Moneyball không chỉ là chuyện thể thao! Đó còn là câu chuyện về những lựa chọn cá nhân – nơi dữ liệu không chỉ thay đổi chiến lược, mà còn thay đổi cách một con người nhìn lại chính mình.

Billy từng là một tài năng bóng chày thời trung học và cũng là một học sinh học lực tốt. Khi các đội bóng lớn săn đón, ông đứng trước hai lựa chọn:

• Nhận học bổng danh giá từ Đại học Stanford.
• Hoặc trở thành cầu thủ chuyên nghiệp tại đổi tuyển Newyork Mets với mức lương hấp dẫn.

Billy đã từ chối Stanford, lựa chọn trở thành cầu thủ chuyên nghiệp vì mức thù lao hậu hĩnh. Tuy nhiên, Billy không thành công trong sự nghiệp cầu thủ và sớm rẽ hướng sang sự nghiệp huấn luyện và trở thành giám đốc điều hành của Oakland A’s.

Trong lần đầu trao đổi về phương pháp xác định giá trị cầu thủ với Peter, để đánh giá phương pháp này, Billy đã hỏi Peter liệu anh ta có tuyển Billy vào thời điểm ông gia nhập NewYork Mets hay không. Peter đã thẳng thắn đánh giá rằng Billy đúng là có năng khiếu trong bộ môn bóng chày, nhưng thời điểm đội tuyển NewYork Mets tiếp cận Billy thì quá sớm để có thể đưa ra nhận định về tiềm năng chơi chuyên nghiệp của ông. Và dựa trên dữ liệu thống kê , theo đuổi việc học ở Stanford có thể đã giúp Billy có một sự nghiệp giá trị hơn. Và nếu mình nhớ không nhầm thì Peter có nói đại khái rằng với các câu lạc bộ thì chỉ là cố gắng thu hút cầu thủ tiềm năng từ sớm, nhưng với những đứa trẻ ở độ tuổi ấy, đó là lựa chọn ảnh hưởng cả tương lai.

Trong phim, Billy còn đứng trước một lựa chọn khác:

• Boston Red Sox đề nghị ông trở thành Giám đốc điều hành với mức lương cao nhất trong lịch sử giải bóng chày. Tuy nhiên, ông sẽ phải chuyển đến thành phố Boston, cách xa con gái (con gái Billy đang sống với vợ cũ, cùng thành phố)
• Tiếp tục điều hành Oakland A’s thực hiện đến cùng việc cải tiến đội bóng, chứng minh vai trò người tái thiết trong ngành bóng chày, và ở gần con gái.

Billy chia sẻ: “Tôi đã từng chọn chỉ vì tiền một lần. Tôi thề sẽ không làm vậy nữa.”

Điều đọng lại với mình sau bộ phim không phải là kỳ tích thể thao. Mà là hành trình của một con người – khi đứng giữa lằn ranh của lý trí và cảm xúc, của dữ liệu và linh cảm, của sự nghiệp và gia đình – vẫn có thể giữ cho mình một la bàn rõ ràng.

Với mình, dữ liệu không phải là công cụ để “tối ưu hoá” mọi thứ trong đời sống.

Nó là nền móng – để bạn ra quyết định một cách tỉnh táo, là ngọn đèn – để bạn nhìn rõ hơn những lựa chọn mình có, và là người bạn đồng hành – để bạn không đơn độc trong hành trình tìm ra con đường của chính mình.

Một lựa chọn sai không kết thúc hành trình – chỉ là một điểm rẽ

Từ câu chuyện của Billy, mình cũng nhận ra thất bại không phải là kết thúc, mà điều quan trọng nằm ở chỗ bạn học được gì, bạn có dám làm khác đi, và bạn có tiếp tục tiến về phía trước hay không.

Và dù dữ liệu không thể trả lời mọi câu hỏi. Nhưng nó có thể giúp bạn đặt ra câu hỏi đúng, và nhắc bạn rằng – đôi khi, một cái nhìn khác là đủ để tạo ra một kết quả khác.